فعالیت‌های داوطلبانه و شاخص‌های رفاهی

روزبه کردونی در تابناک نوشت: گفتمان‌سازی درباره توسعه فعالیت‌های داوطلبانه به‌عنوان یک شاخص ارتقای رفاه، هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی موردتوجه رسانه‌ها و کنشگران عرصه عمومی باشد.

پنج دسامبر، روز جهانی داوطلب است. فرهنگ، تاریخ و آموزه‌های اخلاقی ما انباشته از توصیه‌های مفیدی است که افراد را به امور داوطلبانه ترغیب می‌کند. در این میان مطالعات اخیر بین‌المللی در حوزه فعالیت‌های داوطلبانه به موضوع مزیت‌های رفاهی این فعالیت‌ها و تأثیر کنش داوطلبانه بر رفاه اجتماعی متمرکز شده‌اند. براساس چارچوب رفاهی این مزایا در سه گروه طبقه‌بندی می‌شوند: ١. وضعیت سلامت ٢. مهارت‌ها و دستمزد٣. رفاه ذهنی. برای نمونه برخی تحقیقات حکایت از پیوندی مثبت میان فعالیت داوطلبانه و وضعیت سلامت افراد دارد. مطابق این مطالعات داوطلبان تا حد زیادی از سلامت جسمی و روانی مناسب، لذت می‌برند و نسبت به افرادی که فعالیت داوطلبانه ندارند، نرخ مرگ‌ومیر پایین‌تری دارند.

از سوی دیگر مطالعه‌ای که در همه کشورهای OECD دراین‌خصوص انجام شده است تفاوت درخور توجهی را در چند شاخص سلامت میان سالمندان داوطلب و غیرداوطلب نشان می‌دهد. اینکه به‌طور کلی سالمندانی که به‌طور رسمی داوطلب فعالیت‌های بدون دستمزد غیراجباری هستند، نسبت به افرادی که داوطلب نیستند، از وضعیت سلامت بهتری برخوردار هستند. 

کشورهایی که نرخ فعالیت داوطلبانه غیررسمی در آنها نسبت به فعالیت‌های رسمی بالاست -مانند دانمارک و سوئد- سطوح پایین‌تری از افسردگی را در میان جمعیت سالمند خود تجربه کرده‌اند. درحالی‌که عکس این رابطه در کشورهایی که سطح پایین فعالیت‌های داوطلبانه غیررسمی دارند، صادق است.  داوطلب‌شدن برای بازار کار نیز مزایایی به همراه دارد. برخی معتقدند تأثیر فعالیت‌های داوطلبانه می‌تواند محدود باشد؛ چراکه داوطلبان، مهارتی را که به‌راحتی بتوانند به بازار کار منتقل شوند، در خود پرورش نمی‌دهند.

با این‌حال تحقیقات متعدد تأیید می‌کند که داوطلبان اظهار کرده‌اند؛ فعالیت‌های داوطلبانه هم مهارت‌های سخت‌افزاری، تکنولوژی اطلاعات، زبان، مدیریت کسب‌وکار و رابطه با مشتری و نیز مهارت‌های نرم‌افزاری مانند ارتباطات، کار تیمی، مدیریت زمان و نظم و انضباط را در آنان ارتقا داده است. از سوی دیگر برخی تحقیقات ازجمله نظرسنجی جهانی انجام‌شده ازسوی مؤسسه گالوپ نشان می‌دهد به‌طور میانگین افرادی که در فعالیت‌های داوطلبانه مشارکت می‌کنند، رضایت بالاتری از زندگی دارند و احساسات مثبت بیشتری را نسبت به افراد غیرفعال در این حوزه تجربه می‌کنند.

نکته حائز اهمیت دیگر درباره فعالیت‌های داوطلبانه این است که مقدار زمانی که افراد داوطلب برای کمک و یاری به دیگران اختصاص می‌دهند، چه مقدار خروجی تولید می‌کند؟ در مطالعه انجام‌شده در کشورهای اروپایی برای تخمین ارزش پولی ساعات اختصاص‌داده‌شده به فعالیت‌های داوطلبانه و با درنظرگرفتن ارزش دلار آمریکا در سال ٢٠١٣ برای ٤٠ ساعت کار در هفته و ٥٢ هفته در سال برآورد شده است مبلغی معادل یک تریلیون دلار آمریکا (حدود دو درصد تولید ناخالص داخلی این کشورها) ارزش اقتصادی فعالیت‌های داوطلبانه در منطقه OECD بوده است. ارزش اقتصادی فعالیت‌های داوطلبانه در سال ٢٠١٣، در آلمان ١١٧‌میلیارد دلار، در انگلستان ٦٠‌میلیارد دلار، در استرالیا ٤٩‌میلیارد دلار، در کانادا ٣٦‌میلیارد دلار و در ژاپن ٣٣‌میلیارد دلار برآورد شده است.

در جمع‌بندی این یادداشت باید متذکر شد؛ گسترش فعالیت‌های داوطلبانه و آنچه امروز به‌عنوان مفهوم توسعه خیر جمعی در گفتمان عمومی جامعه از آن یاد می‌شود، هم برای توسعه اقتصادی- اجتماعی و ارتقای رفاه جامعه و هم برای فرد داوطلب قابل تعمیم است. آشنایی با افراد جدید، پیداکردن دوستان جدید، بسط تجربه زندگی، تقویت اعتمادبه‌نفس، تجربه احساسات مثبت و دستیابی به مهارت‌های جدید در زمره این مزیت‌ها به شمار می‌روند. با این وصف پیشنهاد می‌شود؛ گفتمان‌سازی درباره توسعه فعالیت‌های داوطلبانه به‌عنوان یک شاخص ارتقای رفاه، هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی موردتوجه رسانه‌ها و کنشگران عرصه عمومی باشد.